მიწის დამაბინძურებლები არა მხოლოდ აბინძურებს მიწას, არამედ აქვს შორსმიმავალი შედეგები. წყაროები შეიძლება იყოს სასოფლო-სამეურნეო, სამრეწველო (მათ შორის სამთო და მეტალურგიის) და მუნიციპალური ნარჩენები. მიწის დაბინძურების წყარო შეიძლება იყოს მჟავა წვიმა, წყლის დაბინძურების გავრცელება მიმდებარე პლაჟებსა და მდინარის ნაპირებზე, ნაგავი და ახალი სამშენებლო ობიექტებიც კი.
ქიმიური ზემოქმედება სიცოცხლეზე
მიწის დაბინძურებით გამოწვეული ეკოსისტემის ერთ-ერთი ყველაზე დიდი საფრთხე ქიმიური დაბინძურებაა. პლასტმასები, ტოქსინები ნარჩენებში, როგორიცაა ყინვის საწინააღმდეგო და სხვა ქიმიკატები, იჭრება მიწაში, სადაც რჩება.ამ ქიმიკატებს შეუძლიათ მიწისქვეშა წყლების და მიწის დაბინძურება. ეს მოიცავს მდგრად ორგანულ დამაბინძურებლებს (POPs), რომლებიც შეიცავს ქიმიკატების სპეციალურ ჯგუფს.
მდგრადი ორგანული დამაბინძურებლები აბინძურებენ მიწას
საერთაშორისო ინსტიტუტის მდგრადი განვითარების ბიულეტენი (IISD) 2019 წლიდან განმარტავს, რომ POPs არის ქიმიკატები, რომლებსაც იყენებენ ინდუსტრია და/ან სოფლის მეურნეობაში. ეს პესტიციდები გარემოში დიდხანს რჩება.
- POP-ების მაგალითებია DDT, დიოქსინები და პოლიქლორირებული ბიპენოლები (PCB).
- თორმეტი POP აკრძალულია სტოკჰოლმის კონვენციით, გაეროს გარემოსდაცვითი პროგრამით, რომელსაც აშშ-მა ხელი მოაწერა შეთანხმებით.
- ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაციის (WHO) 2008 წლის ანგარიშში განმარტა, რომ POPs არის პესტიციდების არასასურველი გვერდითი პროდუქტები. მათი წარმოება შესაძლებელია „ქვანახშირის, ტორფის, ხის, საავადმყოფოს ნარჩენების, სახიფათო ნარჩენების ან მუნიციპალური ნარჩენების დაწვით“. POP-ების წარმოება ასევე შესაძლებელია მანქანის გამონაბოლქვით.
- 2019 წელს ჯანმო-მ გამოაქვეყნა განახლებული პესტიციდების მენეჯმენტის ქცევის საერთაშორისო კოდექსი, როგორც სახელმძღვანელო სოფლის მეურნეობის ინდუსტრიისა და სამთავრობო რეგულატორებისთვის პესტიციდების კონტროლისთვის, საზოგადოებრივი ჯანმრთელობისა და გარემოს დასაცავად.
ზემოქმედება ბიომრავალფეროვნებაზე
ყველა ქიმიკატი, მათ შორის POPs, წამლავს მიწას. ამან შეიძლება გამოიწვიოს მცენარეთა და ცხოველთა ზოგიერთი სახეობის დაკარგვა.
- ქიმიური ნივთიერებებით მოწამლულ მიწაში მზარდი მცენარეები შეიძლება დაბინძურდეს და გადარჩეს, დაბინძურება გადასცეს საძოვარ ცხოველებს ან მცენარეები უბრალოდ დაიღუპნენ.
- მცენარეებზე დამოკიდებულმა ცხოველებმა შეიძლება შეჭამონ დაბინძურებული მცენარეები და დაავადდნენ და დაიღუპნენ.
- თუ მცენარეები იღუპებიან, მათზე დამოკიდებულმა ცხოველებმა, როგორც საკვების წყაროზე, უნდა გადავიდნენ ჯანსაღი მცენარეების საძიებლად. ეს იწვევს ცხოველების შემოდინებას იმ ადგილებში, სადაც არ არის საკმარისი მცენარეული საკვები მათ შესანარჩუნებლად. ცხოველთა პოპულაციის გადატვირთულობამ შეიძლება გამოიწვიოს დაავადება და/ან შიმშილი.
- ადამიანზე გავლენას ახდენს სხვადასხვა ქიმიკატები, რომლებიც ხვდებიან კვებით ჯაჭვში და გვხვდება ადამიანის მიერ მიღებულ საკვებში. ეს განსაკუთრებით გავრცელებულია ცხოველური საკვების წყაროებში, სადაც ქიმიკატები დაგროვდა ცხიმოვან უჯრედებში, რომელიც ცნობილია როგორც ბიოაკუმულაცია.
POP-ები წყალში, წყლის გზებსა და ოკეანეებში
POP-ები ასევე გროვდება წყლის გზებში და ოკეანეებში სოფლის მეურნეობისა და ურბანული ჩამონადენის მეშვეობით. ეს დამაბინძურებლები პლანეტის გარშემო დიდ მანძილზე გადადის და შეიძლება გავლენა იქონიოს იმ ადგილებში, სადაც ქიმიკატები არ გამოიყენება.
ბიოაკუმულაციის საფრთხე
2016 წელს ჩატარებულმა მეცნიერულმა კვლევამ აჩვენა, რომ POP–ები კვლავ საფრთხეს უქმნის საზღვაო სიცოცხლეს ბიოაკუმულაციის გამო. ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის ანგარიშში ჩამოთვლილია ზემოქმედება POP-ებს ველურ ბუნებაზე საუკუნეების განმავლობაში უცვლელად შენარჩუნებით. ეს გავლენას ახდენს იმუნურ, ფერმენტულ და რეპროდუქციულ სისტემებზე და იწვევს სიმსივნეებს ძუძუმწოვრებში, ქვეწარმავლებში, თევზებსა და ფრინველებში. ზოგიერთი ცვლილება მოიცავს ფრინველის კვერცხის ნაჭუჭის გათხელებას და სელაპების, ლოკოკინებისა და ალიგატორების პოპულაციის შემცირებას.
მიწაზე მავნე ზემოქმედება
როდესაც მიწის დაბინძურება ძლიერია, ის აზიანებს ნიადაგს. ეს იწვევს მინერალებისა და სასარგებლო მიკროორგანიზმების დაკარგვას, რაც გავლენას ახდენს ნიადაგის ნაყოფიერებაზე. ეს ნიშნავს, რომ ადგილობრივი მცენარეები შეიძლება ვერ გაიზარდოს ამ ადგილებში, რაც ეკოსისტემას ართმევს ცხოველთა საკვების წყაროს.
ინვაზიური მცენარეების სახეობების გავრცელება
ეკოსისტემები შეიძლება ასევე დაარღვიოს დაბინძურებამ, როდესაც ნიადაგი ვერ ინარჩუნებს ადგილობრივ მცენარეებს, მაგრამ მაინც შეუძლია სხვა მცენარეულობას. ინვაზიური სარეველები, რომლებიც ახშობენ ადგილობრივი მცენარეულობის დარჩენილ წყაროებს, შეიძლება აღმოცენდეს დაბინძურებით დასუსტებულ ადგილებში. ფლორიდის უნივერსიტეტის ანგარიშის მიხედვით, ინვაზიური სარეველები ხშირად შეჰყავთ რაიონებში, როგორც ეზოს ან სამშენებლო ნარჩენების გადაყრის ნაწილი.
ნაყოფიერების დაკარგვა
გაეროს სურსათისა და სოფლის მეურნეობის ორგანიზაცია (FOA) აღნიშნავს, რომ ქიმიური სასუქებისა და პესტიციდების გადაჭარბებული გამოყენება კლავს ნიადაგის სასარგებლო მიკროორგანიზმებს, ამცირებს მათ ბიომრავალფეროვნებას და დამანგრეველი შედეგებით ნიადაგის ჯანმრთელობაზე.მიკროორგანიზმები აუცილებელია რამდენიმე რამისთვის, რაც ხელს უწყობს ნიადაგის ნაყოფიერებას, მათ შორის:
- მიკროორგანიზმები პასუხისმგებელნი არიან საკვები ნივთიერებების ციკლზე, რომელიც გარდაქმნის საკვებ ნივთიერებებს კულტურებისთვის გამოსაყენებელ ფორმებად.
- მიკროორგანიზმები ანადგურებენ ტოქსიკურ ნაერთებს, რომლებიც წარმოადგენენ აგროქიმიკატების ქვეპროდუქტებს, რომლებიც ამცირებს ნიადაგის დაბინძურებას. თუ მიკროორგანიზმები არ არის ნიადაგში, დაბინძურება გროვდება და აგრძელებს ტოქსიკურ ზრდას.
- FAO აფრთხილებს, რომ ნიადაგი თავისთავად დინამიური ეკოსისტემაა. როდესაც ეს ბალანსი ირღვევა, ეს გავლენას ახდენს მცენარეების, ცხოველების და შემდგომში ადამიანების ჯანმრთელობაზე.
მიწის ეროზია
ზოგჯერ დაბინძურებამ შეიძლება დააზიანოს ნიადაგი იმ დონემდე, რომ მცენარეულობა ვეღარ იზრდება დაბინძურებულ ტერიტორიაზე. ამან შეიძლება გამოიწვიოს ნიადაგის ეროზია. დაინტერესებულ მეცნიერთა კავშირის ინფორმაციით, ნიადაგის ეროზია ხშირია სოფლის მეურნეობის მინდვრებში.
ქიმიური სასუქები და პესტიციდები
ქიმიური სასუქები და პესტიციდები კლავს მიკროორგანიზმებს, რომლებიც აუცილებელია ორგანული ნივთიერებების დასაშლელად, რაც აუმჯობესებს ნიადაგის სტრუქტურას. FAO-ს დოკუმენტი ეროზიის შესახებ განმარტავს, რომ "თითქმის ყველა ნიადაგი, რომელიც შეიცავს მცირე ორგანულ ნივთიერებებს ან საერთოდ არ შეიცავს ორგანულ ნივთიერებებს, ძალიან მგრძნობიარეა ეროზიის მიმართ."
- ორგანული ნივთიერებები ეხმარება ნიადაგს წყლის შეწოვასა და შენახვაში.
- ორგანული ნივთიერებები აკავშირებს ნიადაგს უფრო დიდ აგრეგატებთან, როგორიცაა მინერალური კრისტალები, მინერალოიდური ნაწილაკები ან ქვის ნაწილაკები.
- სოკო ხელს უწყობს ნიადაგის ნაწილაკების ერთმანეთთან შეკავშირებას. FAO-ს თანახმად, ქიმიკატების გამო ნიადაგის შეცვლილმა მარილიანობამ (მარილის რაოდენობა) ასევე შეიძლება შეამციროს სოკოების სახეობები და სოკოების რაოდენობა, რაც მას შემდეგ ნიადაგს ეროზიისადმი საეჭვო გახდის.
- ეროზია იწვევს ნიადაგის ზედა ფენის დაკარგვას დედამიწაზე. ველური ბუნების მსოფლიო ფონდის ინფორმაციით, ბოლო 150 წლის განმავლობაში დედამიწის ზედა ფენის ნახევარი დაიკარგა. ამან შეიძლება შეამციროს მიწის პროდუქტიულობა და გამოიწვიოს დაბინძურება წყლის გზების გადაკეტვით.
დაბინძურების გავრცელება
მიწის დაბინძურება შეიძლება გამოწვეული იყოს დაბინძურებული ტერიტორიებით, დაბინძურებული წყლის გზებით ან ჰაერის დაბინძურების შედეგად წარმოქმნილი მჟავა წვიმით. ეს დაბინძურება შეიძლება გავრცელდეს და უარყოფითი გავლენა იქონიოს მიმდებარე გარემოზე.
- დასუფთავების ადგილებში ჩაყრილი ქიმიკატები ირეცხება მიწისქვეშა და აბინძურებს მიწისქვეშა წყლებს.
- აშშ-ის გარემოს დაცვის სააგენტო (EPA) ხაზს უსვამს ამ ზიანის შეზღუდვისა და შეკავების მნიშვნელობას, ვინაიდან მიწისქვეშა წყლები გამოიყენება სასმელად და სასოფლო-სამეურნეო მიზნებისთვის.
- EPA-ს მიხედვით, საკვები ნივთიერებების დაბინძურება, რომელიც ნაწილობრივ გამოწვეულია ფერმებიდან ქიმიური სასუქების ჩამონადენით, დაბინძურების ძირითადი ფორმაა. წყალში ნიტრატების გაზრდილი დონე შეიძლება საზიანო იყოს ჩვილებისთვის, თუნდაც მცირე რაოდენობით.
- შედეგმა ჰაერის დაბინძურებამ შეიძლება გავლენა მოახდინოს ადამიანის „სუნთქვის უნარზე, შეზღუდოს ხილვადობა და შეცვალოს მცენარის ზრდა“. უფრო მეტიც, ამან შეიძლება გამოიწვიოს წყლის გზებში ჟანგბადის დაქვეითება, რაც გავლენას მოახდენს თევზის სიცოცხლეზე.
ადამიანების ჯანმრთელობის რისკი
მძიმე ლითონები და POPs დამაბინძურებლები მიწის დაბინძურებაში. ეს სერიოზულ შეშფოთებას იწვევს ადამიანის ჯანმრთელობაზე.
ჰევი მეტალი
მძიმე ლითონი ნიადაგში აბინძურებს საკვებს და წყალს, ზრდის კიბოს რისკს. მაგალითად:
- ჩინეთში, "კიბოს სოფლები" დაკავშირებულია ტერიტორიებთან, სადაც მიწათმოქმედება ხდება ქიმიური პესტიციდების და სხვა მძიმე ლითონების გადაჭარბებული გამოყენებით დაბინძურებულ მიწაზე 2015 წლის სამეცნიერო პუბლიკაციის მიხედვით.
- ევროპაში შეფასებულია, რომ კიბო გამოწვეულია დარიშხანით, აზბესტისა და დიოქსინებით; ნევროლოგიური დაზიანება და დაბალი IQ გამოწვეულია ტყვიით და დარიშხანით. თირკმელების, ჩონჩხის და ძვლების დაავადებები წარმოიქმნება დამაბინძურებლებისგან, როგორიცაა ტყვია, ვერცხლისწყალი, ფტორი და კადმიუმი. მიუხედავად იმისა, რომ ადამიანებისა და საზოგადოების დანახარჯები უკვე მილიონობით დოლარად არის გათვლილი, არსებობს ეჭვი, რომ ზიანის ეს შეფასებები შეიძლება არ იყოს საკმარისად ყოვლისმომცველი, 2013 წლის ევროკომისიის ანგარიშის მიხედვით.
- EPA აღიარებს, რომ ადამიანებზე და ველურ ბუნებაზე შეიძლება გავლენა იქონიოს დამაბინძურებლების ზემოქმედებამ მათი ჩასუნთქვის, მათი ჭამის (წყლის ან საკვების წყაროების მეშვეობით) ან შეხების გზით. თუმცა, მათ არ აქვთ ზარალის შეფასება ეროვნულ დონეზე.
POP ექსპოზიცია
POP-ების ზემოქმედება ჯანმრთელობაზე გამოწვეულია როგორც მწვავე, ასევე ქრონიკული ზემოქმედებით. ეს ზემოქმედება გვხვდება როგორც საკვების დაბინძურებაში, ასევე გარემოში.
- IISD აცხადებს, რომ POP-ები მცირე დოზებითაც კი „იწვევენ კიბოს, ცენტრალური და პერიფერიული ნერვული სისტემის დაზიანებას, იმუნური სისტემის დაავადებებს, რეპროდუქციულ დარღვევებს და ჩვილებისა და ბავშვების ნორმალურ განვითარებაში ჩარევას“.
- დაფიქსირდა საკვების დაბინძურების გამო მასობრივი მოწამვლაც.
- ჯანმო-ს 1968 წლის მონაცემებით, PCB-ებით და PCDF-ებით დაბინძურებული ბრინჯის ზეთი დაზარალდა ათასზე მეტ ადამიანზე იაპონიასა და ტაივანში. შვიდი წლის შემდეგაც კი, რაც ქალები ამ POP-ების ზემოქმედებას განიცდიდნენ, მათ გააჩინეს ბავშვები მცირე დეფორმაციებითა და ქცევითი პრობლემებით.
სოციალური ზემოქმედება
EPA წარმოგიდგენთ ხუთი თემის კვლევას და მათ ძალისხმევას ყავისფერი ველების ხელახალი განვითარებისთვის. ნეგატიური სოციალური ზემოქმედება, რომელიც ხდება ურბანული მინდვრებიდან ან დაბინძურებული მიწებიდან, დამღუპველია. მათ შორისაა:
- შეზღუდვა სამუშაო ადგილების ზრდაში, ეკონომიკურ განვითარებასა და საგადასახადო შემოსავლებში
- მეზობელი ქონების მნიშვნელობების შემცირება
- დატანჯულ თემებში დანაშაულის მაჩვენებლების ზრდა
მიწის დაბინძურების საქმე
მიწის დაბინძურების მრავალი გრძელვადიანი ეფექტი, როგორიცაა ნიადაგში ქიმიკატების გაჟონვა, ადვილად ვერ შეიქცევა. მიწის დაბინძურებასთან გამკლავების საუკეთესო გზა არის თავიდან ავიცილოთ თავიდან აცილება. გადამუშავების მცდელობების გაძლიერება და ნიადაგის გადაჭარბებული გამოყენების თავიდან აცილება, რაც მას მჟავეს ხდის და აბინძურებს მიმდებარე ტერიტორიებს, ხელს შეუშლის პრობლემის გავრცელებას.შეძლებისდაგვარად, შეიტანეთ წვლილი დასუფთავების მცდელობებში, რათა თავიდან აიცილოთ მიწის დაბინძურების გაუარესება.
